توضیح

در واپسین تصمیم، رییس جمهور اسلامی افغانستان طی فرمانی "شورای عالی زنان" را ایجاد کرد. هدف از ایجاد این شورا حمایت وسیع از زنان کشور و نیز ایجاد بسیج و هماهنگی بیش‌تر میان زنان و نیز تسهیل دسترسی زنان به رهبری دولت در جهت ارایه مطالبات حوزه زنان خوانده شده است. این طرح اما با واکنش‌هایی نیز روبرو شد که دولت افغانستان، خرد نقاد را می‌ستاید و نقد سازنده را برای بهبود امور، همواره یک امر ضروری و حتمی می‌داند. زنان چه در شورای عالی زنان و چه در بیرون این شورا، چه در بدنه دولت و چه در سازمان‌های آزاد حق مسلم‌شان است که در پیوند به سرنوشت‌شان موقف‌گیری کنند و از دید دولت جمهوری اسلامی افغانستان این مساله پیش از هرچیز دیگر، "بیداری" زنان را نشان می‌دهد و می‌رساند که زن امروز، زنان دیروز نیستند و هر زن افغان امروز موقف خود را دارد و آن را آزادانه بیان می‌کند.

در این نوشتار چرایی ایجاد این شورا را به اختصار به بحث می‌گیریم و تلاش می‌شود حتی‌المقدور توضیح لازم در مورد فلسفه ایجاد آن و هدف از ایجاد آن را به خواننده گرامی ارایه بداریم.

هدف از ایجاد شورای عالی زنان؛ توان‌مندسازی زنان، ارتقا و تامین حقوق زنان، هماهنگی با شرکای داخلی و بین‌المللی، برنامه‌ریزی، پیگیری و اجرای تعهدات بین‌المللی درباره حقوق زنان و ارزیابی فعالیت‌های آن، بازخوانی وضعیت زنان و راه‌هایی برای ایجاد تغییر در وضعیت زنان خوانده شده است.

شورای عالی زنان 26 عضو دایمی دارد که شامل ادارات دولتی، سازمان‌های مدافع حقوق زنان، نهادهای جامعه مدنی و غیره می‌شود. شورای عالی زنان را به نوعی می‌توانیم شورای ملی زنان افغانستان هم نام بگذاریم. زیرا در طرحی که از سوی وزارت امور زنان برای انتصاب یک معاون زن برای والیان هر ولایت پیشنهاد شده است، در این شورا، در هر جلسه، برای یک معاون زن یک ولایت این فرصت داده خواهد شد که به صورت مجازی/آنلاین در جلسات اشتراک داشته باشد و مشکلات زنان آن ولایت را به شورای عالی زنان مطرح کند.

پشتوانه ساختاری

زیربنا و ساختار در بخش‌های مختلف در افغانستان یک امر کم‌تر مورد توجه بوده است و این سبب شده است که در تغییر نظام‌های سیاسی، "سلیقه" بر "ساختار" مقدم دانسته شده است و فرایند نهادسازی در کشور همواره دچار گسست شده است و به تعلیق درآمده است. این مساله سبب شده که  رهبری سیاسی در هر دوره به شکل سلیقه‌ای برنامه‌هایی را روی دست گیرد که غالبأ عمر آن به کوتاهی دوره حکمرانی در همان دوره بوده است.

دولت جمهوری اسلامی افغانستان با درک این مساله در نظر دارد که نهادسازی و نهادمحوری را در اولویت قرار دهد و تعریف سیستم‌های پاسخ‌گو می‌تواند ثبات و دوام جریان‌های تازه‌تاسیس را مساعد سازد. موجودیت وزارتی به‌نام وزارت امور زنان در چوکات کابینه دولت جمهوری اسلامی افغانستان به فعالیت‌های قانونی‌اش در حوزه زنان ادامه می‌دهد اما متناسب با آسیب‌پذیری زنان ایجاب می‌کند که ساختارهای حمایتی تازه‌ای نیز به‌منظور تقویت و ظرفیت‌سازی و ایجاد هماهنگی و بسیج همگانی میان زنان در سراسر کشور و نیز تسهیل فرایند تصمیم‌گیری در مواردی که استعجالیت داشته باشد، تاسیس شوند.

شورای عالی زنان، به هیچ‌وجه به معنای به حاشیه‌راندن نهادهایی که برای زنان کار و فعالیت می‌کنند- چه نهادهای دولتی و غیردولتی-، نیست، بل هدف آن، ایجاد پالیسی‌های کارآمد و تطبیق آن است که زیر نظر محمداشرف غنی؛ رییس جمهوری اسلامی افغانستان صورت می‌گیرد.

شورای عالی زنان، تداخل کاری با وزارت امور زنان ندارد و چه بسا که در تصمیم‌گیری‌های مهم، پروسه تصمیم‌گیری را تسهیل و مشارکت بیش‌تر زنان را تمثیل می‌کند. از این‌که شورای عالی زنان در سطح رهبری دولت به ریاست رییس جمهور افغانستان کار می‌کند، مسایل زنان را می‌تواند بیش‌تر برجسته سازد و در حل آن با صلاحیت بیش‌تر اقدام کند.

زنان و مذاکرات صلح

مساله مهم دیگر گفتمان صلح و مذاکرات بین‌الافغانی است که جایگاه، چگونگی حضور و آینده زنان در وضعیت پساصلح از جمله دغدغه‌های اساسی زنان در یک‌سال اخیر بوده است و در این زمینه بحث‌های فراوانی نیز صورت گرفته است. در این میان موقف دولت جمهوری اسلامی افغانستان نسبت به این‌همه نگرانی‌ها بسیار واضح بوده است که همواره رهبری دولت آن را بیان داشته است؛ اطمینان از "معامله نکردن بر حقوق زنان".

رهبری دولت بارها این اطمینان را داده است که در مذاکرات صلح در جنب سایر ارزش‌ها و دست‌آوردها، از حقوق زنان و دست‌آوردهای دو دهه اخیر در این حوزه، صیانت می‌کند و هرگز بر سر آن "معامله" نخواهد کرد.

جسارت ایجاد شورای عالی زنان در حمایت از زنان افغانستان در آستانه صلح با طالبان، خود می‌تواند نشان‌گر تعهد راسخ حکومت افغانستان در حمایت از زنان باشد و در غیر آن متناسب با نگرانی‌های زنان پس از به نتیجه رسیدن گفتگوهای صلح با طالبان و احتمال مشارکت این گروه در نظام آینده سیاسی، این تصمیم در چنین برهه می‌توانست حساس باشد و دولت ملاحظه‌کارانه از کنار این مساله بگذرد.

مصداق دیگر تعهد حکومت افغانستان مبنی بر حمایت از زنان کشور و مشارکت‌دهی آنان در سطوح مختلف، به ویژه در سطوح تصمیم‌گیری، اختصاص حد اقل 4 کرسی وزارت در کابینه دولت جمهوری اسلامی افغانستان و نیز اختصاص یکی از کرسی‌های معاونیت والی‌ها در سطح کشور است که می‌توان آن را بر شمرد.

مصداق دیگر تعهد حکومت افغانستان مبنی بر حمایت از زنان کشور، ایجاد معاونت امور مبارزه با خشونت علیه زنان در لوی سارنوالی، به‌منظور رفع هرنوع تبعیض علیه زنان است. تشکیل این معاونت، به منظور رسیدگی به‌موقع به قضایای خشونت علیه زنان و اطفال، تلاش برای کاهش خشونت، تلاش برای تطبیق قوانین نافذ و پالیسی‌های مرتبط، تلاش برای تامین حقوقی، شرعی و قانونی و حفظ کرامت انسانی زنان، تلاش برای کاهش خشونت‌های مختلف در محیط کاری، مصونیت و محافظت قانونی زنان قربانی خشونت و پی‌گرد قضایی مرتکبین خشونت، تامین آگاهی و آموزش عامه درباره خشونت علیه زنان و غیره عنوان شده است.

مصداق‌های زیادی را می‌توان برشمرد که حمایت دولت جمهوری اسلامی افغانستان را نسبت به تثبیت جایگاه مناسب زنان در جامعه افغانستان نشان می‌دهد: مانند حضور فعالانه و پررنگ زنان در سکتورهای امنیتی، نهادهای تعلیمی، تحصیلی، ادارات، نهادهای اجتماعی-مدنی، رسانه‌ها و نهادهای حکومتی و غیرحکومتی دیگر.

با این وجود، باید اذعان کرد که با آن‌که در یکی دو دهه اخیر، شاهد تحولات ژرف در عرصه‌های مختلف زندگی زنان در کشور هستیم، با این وجود، شوربختانه هنوز خشونت علیه زنان به اشکال متعدد به حیات خود ادامه داده است. با توجه به وضعیت کنونی افغانستان، بر همه ما لازم است تا برای زدودن خشونت علیه زنان، سهم فعال بگیریم.

حکومت‌داری باز و زنان

دولت افغانستان، عضوی از مشارکت دولت‌داری باز است. مشارکت دولت‌داری باز، در سال 2011 شروع به کار کرد که 75 کشور عضویت آن را دارد. افغانستان در 2016 عضویت این مشارکت را به‌دست آورده است. در دولت‌داری باز مردم می‌توانند با سهم‌گیری در پروسه‌های تدوین پالیسی‌های عامه و فراهم‌آوری خدمات عامه بر کارکرد دولت‌ها، تاثیر بگذارند. همین‌سان، عامه مردم می‌توانند از دولت‌ها در زمینه پالیسی‌سازی و عرضه خدمات حساب بخواهند. این امکان، سبب شفافیت در دولت‌ها می‌شود و شفافیت، به معنای آگاهی عامه مردم از کارکردهای دولت‌ها است.

به تاسی از همین امر، مشارکت دولت‌داری باز افغانستان از جولای 2019 به این‌سو، دست‌کم پنج کنفرانس بزرگی را در پنج زون کشور که در آن 600 نماینده از اقشار مختلف مردم اشتراک فعال داشته‌اند، برگزار کرده است.

در این کنفرانس‌ها، پنج گروه کاری وجود داشته است که یکی از آن‌‌ها گروه توان‌مندسازی زنان بوده است. در نتیجه کار گروهی این کنفرانس‌ها، از 402 پیشنهاد مطرح شده، 50 پیشنهاد آن مربوط به زنان بوده است. پس از بررسی و مطابقت هریک از این پنجاه پیشنهاد با معیارهای دولت‌داری باز، 13 پیشنهاد در پروژه توان‌مندسازی زنان بوده است. در این پروسه، نمایندگان متخصص و متشخص نهادهای جامعه مدنی و ادارات دولتی اشتراکه داشته است که آن 13 پیشنهاد، به دو تعهد "ایجاد شورای عالی زنان" و "پلان ملی توان‌مندسازی زنان" انجامیده است.

رویکرد کار شورای عالی زنان در حوزه ایجاد پالیسی و تصمیم‌گیری‌ها، به رویکرد جلسات کابینه دولت جمهوری اسلامی افغانستان می‌ماند که در آن نمایندگان اصناف مختلف عرصه زنان، جامعه ‌مدنی و دیگر نهادهای عضو، اشتراک فعال خواهند داشت. در کنار اعضای دایمی، به اعضای موقتی نیز فرصت اشتراک داده خواهد شد که در طرح آجندا و مباحث جلسات کلان آن، پیشنهادات سازنده خویش را ارایه کنند.

جمال‌ناصر فرهمند؛

رییس مطبوعات و آگاهی عامه ریاست عمومی دفتر مقام ریاست جمهوری