نیگه عیاللر عالی کینگشی؛ عیاللر عالی کینگشی نینگ قوریلیشی حقیده قیسقه معلومات
ایضاح
افغانستان جمهور رئیسی نینگ سونگی قراری و بویروغی اساسیده (عیاللر عالی کینگشی) ایجاد ایتیلدی. اوشبو کینگش نینگ آچیلیشی دن مقصد مملکت عیاللری دن آرقه‌داشلیک ایتیش، اولر آره‌سیده کوپراق هماهنگلیک یره‌تیش و عیاللر ایستکلرینی دولت رهبریگه ییتکزیش اوچون قوله‌یلیک یره‌تیش بولگنی ایتیله‌دی. بو ایش بیر قطار قره‌مه- قرشیلیکلر گواهی بولدی و افغانستان دولتی هم تنقیدچی گه منتدارچیلیک بیلدیریش بیلن هردایم اونیملی تنقیدنی وضعیتنی یخشیلش اوچون ضرور دیب بیله‌دی. خاتین- قیزلر؛ عیاللر عالی کینگشیده یا اوندن تشقریده هم حکومت و ایرکین تشکیلاتلرده بوله‌دیمی- یوقمی؛ اوز تقدیرینی اوزی بیلگیلش حقوقیگه ایگه و افغانستان اسلامی جمهوریتی حکومتی نقطهء نظریدن، بو مساله بیرینچی نوبتده، عیاللرنینگ (اویغانیشی) نی کورسته‌دی و بوگونگی عیاللر توناوونگی عیال ایمسلیگینی و بوگونگی کونده هر بیر افغان عیالی نینگ موقفگه ایگه و اونی ایرکین افاده ایته‌دی.
اوشبو مقاله ده بو کینگش نینگ قوریلیش مقصدی حقیده قیسقه‌چه توخته‌لیب و امکان قدر بو کینگش نینگ ایجادی باره‌سیده اوقووچیلرگه معلومات بیره‌میز.
عیاللر عالی کینگشی نینگ قوریلیشی دن هدف عیاللر امکانیتلرینی کینگه‌یتیریش؛ عیاللر حققینی تامین ایتیش؛ ایچکی و خلق‌ارا شریکلر بیلن هماهنگلیک؛ برنامه توزیش؛ عیاللر حقلری بوییچه خلق‌ارا وعده‌لر عملی بولیشی و بجریریلگن فعالیتنی تیکشیریش، عیاللر وضعیتیگه اوزگریش کیریتیش دییلگن.
خاتین- قیزلر عالی کینگشی ۲۶ دایمی اعضادن عبارت بولیب، اولر آره‌سیده حکومت اداره لری، عیاللر حقلریدن حمایت ایتووچی تشکیلاتلر، مدنی جماعه‌چیلیک اویوشمه لری و باشقه لر شامل دیر. عیاللر عالی کینگشی نی افغانستان عیاللر ملی کینگشی دیب اتش هم ممکن. چونکه خاتین- قیزلر ایشلری وزیرلیگی تامانیدن هر بیر ولایت حاکمیگه بیر عیال اورین‌باسر تعیینلش تکلیفی قیلینگن ایدی. اوشبو کینگش نینگ هر بیر ییغینیده بیر ولایت نینگ عیال اورین‌باسری جانلی شکلده اوز ولایتی خاتین- قیزلری نینگ قیینچیلیکلرینی عیاللر عالی کینگشی گه ییتکزه‌دی.
ساختاری قوللش
افغانستان نینگ تورلی قسملریده بنیادی قوریلیشگه اونیم بیریش اونچه‌لیک اهمیتلی ایمس. شو سبب سیاسی توزوملرگه کیریتیلگن اوزگریش دایم "سلیقه" اساسیده عملگه آشیریلدی و نهاد قوریش هم قیینچیلیکلر بیلن دوچ کیلیب و توخته‌تیلدی. سیاسی رهبرلر سلیقه سیگه کوره برنامه توزیلیب و عمری هم کوپینچه اوشه دور ده بیتدی. افغانستان اسلامی جمهوریتی دولتی اوشبو مساله نی نظرده توتیب نهاد قوریش و نهاد محورلیکنی اوزی نینگ بورچی بیلیب جواب بیره‌دیگن تیزیملرنی انیقلش، ینگی تشکیل ایتیلگن آقیملرنینگ برقرارلیگی و مستحکملیگی گه حصه قوشیشی ممکن.
افغانستان اسلامی جمهوریتی کابینه سی چوکاتیده خاتین- قیزلر وزیرلیگی اوزی نینگ قانونی فعالیتیگه دوام ایته‌دی و عیاللرنینگ آسیب پذیرلیگی گه قره‌ب، مملکت بویلب عیاللرنی ظرفیت گه ایگه قیلیش و اولر اورته سیده هماهنگلیک، موافقلشتیریش و جمعیتچیلیکنی جلب قیلیش، ضرور بولگن حاللرده قرارلرنی قبول قیلیش جریانینی آسانلشتیریش اوچون ینگی قوللب- قووتلش توزیلمه‌لرینی یره‌تیش کیره‌ک.
عیاللر عالی کینگشی دولت و نادولت تشکیلاتلر شامل عیاللر اوچون ایش آلیب بارووچی نهادلرنی چیتگه سوریب قوییش معناسیده ایمس، لیکن افغانستان اسلامی جمهوریتی جمهور رئیسی محمد اشرف غنی نظارتی آستیده ثمره‌لی سیاست یوریتیشگه و اولرنی عملگه آشیریشگه اینتیله‌دی.
عیاللر عالی کینگشی خاتین- قیزلر ایشلری وزیرلیگی مساله لریگه اره‌لشمه‌یدی و قرارلرنی قبول قیلیش جریانینی آسانلشتیریشی و مهم قرارلرنی قبول قیلیشده عیاللرنی کوپراق اشتراک ایتیشینی ایسته‌یدی. عیاللر عالی کینگشی افغانستان جمهور رئیسی باشچیلیگی ده عیاللر معمالرینی کورسه‌تیش و اولرنی حل قیلیش اوچون ینه‌ده عاقلانه چاره‌لر کوریشی ممکن.
عیاللر و تینچلیک مذاکره لری
ینه بیر مهم مساله تینچلیک گفتمانی و افغانلر آره‌سیده‌گی مذاکره لر، عیاللرنینگ تینچلیک دن سونگی وضعیتده‌گی اورنی، حالتی، حضوری و کیله‌جگی اوتگن بیر ییلده بولگن اساسی بحثلردن دیر. شو بیلن بیرگه، افغانستان اسلامی جمهوریتی دولتی نینگ برچه خواطرلرگه قرشی موقفی جوده انیق بولیب چیقدی و "عیاللر حقلری بیلن معامله قیلمسلیک"نی هر دایم حکومت رهبریتی بیلدیرگن.
حکومت رهبریتی تینچلیک مذاکره لریده، باشقه قدریتلر و یوتوقلر قطاریده، عیاللرنینگ حقلرینی و اوشبو ساحه ده‌گی سونگگی ییگیرمه ییل ایچیده ایریشیلگن یوتوقلرنی حمایه قیله‌دی و هیچ قچان"معامله" قیلمه‌یدی.
طالبلر بیلن تینچلیک مذاکره لری دوام ایتیب کیله‌یاتگن بیر پیتده افغانستان عیاللرینی قوللب- قووتلاوچی عیاللر عالی کینگشینی تشکیل ایتیش نینگ جسارتی، افغانستان حکومتی نینگ عیاللرنی قوللب- قووتلشگه بولگن قطعی تعهدینی کورسته‌دی، عکس حالده کیله‌جک ده‌گی سیاسی تیزیمده بونده‌ی قرار حساس بولیشی و دولت هم بونی اعتباردن چیتده قالدیریشی ممکن.
افغانستان حکومتی نینگ مملکت ده‌گی عیاللرنی قوللب- قووتلشی و اولرنی تورلی درجه لرده، اینیقسه قرارلرنی قبول قیلیش درجه‌سیده اشتراک ایتیشیگه صادقلیگیگه افغانستان اسلامی جمهوریتی دولتی کابینه سیده کمیده ۴ وزیر و ولایت حاکملری نینگ اورین‌باسرلریدن بیری خاتین- قیزلردن بولیشیگه یققال بیر مثال دیر.
افغانستان حکومتی نینگ مملکت ده‌گی عیاللرنی حمایه قیلیشگه قره‌تیلگن تعهدی باش قاره‌لاوچیلیک اداره سی قاشیده، عیاللرگه قیلینه‌دیگن زوروانلیککه قرشی کوره‌شیش اورین‌باسرلیگی نینگ ایجادی سوزیمیزنینگ اثباتی دیر.
عیاللر و باله لرگه نسبتاً زوره‌وانلیک حالتلرینی اوز وقتیده حل قیلیش مقصدیده اوشبو اورین‌باسرلیک تشکیل ایتیلگن، زوره‌وانلیکنی کمه‌یتیریشگه قره‌تیلگن حرکتلر، کوچگه کیرووچی قانونلر و تیگیشلی سیاستلرنی عملگه آشیریش، انسان حقلری تامین ایتیلیشی، عیاللرنینگ شرعی، قانونی و انسانی کرامتی تامین ایتیلیشی، ایش ییرلریده تورلی زوره‌وانلیکلرنی کمه‌یتیریش، زوره‌وانلیک قربانی بولگن عیاللرنی قوریقلش و زوره‌وانلیک قیلووچیلرنی جوابگرلیککه تارتیش، عیاللرگه نسبتاً قیلینه‌دیگن زوره‌وانلیک توغریسیده خبردارلیک و جماعه بیلیمینی آشیریش و باشقه لر.
افغانستان اسلامی جمهوریتی دولتی مملکتده عیاللر اورنی تثبیت ایتیلیشی اوچون اولرنی قوللب- قووتلشی نینگ اورنکلری: خوفسیزلیک سکتورلریده، تعلیم و تحصیل مرکزلریده، دولت اداره لریده، اجتماعی- مدنی نهادلرده، رسانه لرده، دولت و نادولت تشکیلاتلرده و باشقه ییرلرده عیاللر حضوری کوزگه کورینرلی درجه ده دیر.
شونی هم تن آلیش کیره‌ک که سونگگی ییگیرمه ییلده مملکتیمیز عیاللری حیاتلری نینگ تورلی ساحه لریده چوقور اوزگریشلرگه گواه بولگن بولسک ده، افسوس که عیاللرگه نسبتاً زوره‌وانلیک تورلی شکللرده دوام ایتماقده. افغانستانده‌گی حاضرگی وضعیتنی حسابگه آلیب، برچه‌میز عیاللرگه نسبتاً زوره‌وانلیکنی یوق قیلیشده فعال اشتراک ایتیشیمیز کیره‌ک.
آچیق حکومتچیلیک و عیاللر
افغانستان دولتی، آچیق دولتچیلیک نینگ عضوی دیر. 75 دولت اعضاسی بولگن آچیق حکومتچیلیک 2011 ییلده اوز فعالیتیگه باشله‌گن و افغانستان 2016 - ییلده بو همکارلیک اعضالیگینی قولگه کیریتدی.
آچیق دولتدارلیک شرایطیده، اهالی دولت سیاستینی شکللنتیریش و خذمت زمینه سینی یره‌تیش جریانیگه قتنه‌شیب دولت فعالیتلریگه تاثیر کورسته‌دی. عین شکلده عادی خلق دولتلردن پالیسی توزیش و خذمت کورسه‌تیش ایشلریدن حساب آلیش حققیگه ایگه‌لر. بو ایش دولتلر ایشی شفافلیگیگه سبب بوله‌دی و شفافلیک هم ملت، دولت ایشلریدن خبردار بولیش معناسیده دیر. نتیجه‌ده، افغانستان آچیق دولتدارلیک اداره سی 2019- ییل جولای آیی دن بویان مملکت نینگ بیش زونیده اینگ آزی بیش کتته کنفرانس اوتکزگن و مذکور کنفرانسلرده تورلی قتلملردن 600 کیشی قتنشگن. اوشبو کنفرانسلرده بیش ایش گروهی موجود بولیب، اولردن بیری عیاللر حقوق و امکانیتلرینی کینگه‌یتیریش گروهی ایدی. کنفرانسلرنینگ بیرگه‌لیکده ایشلش نتیجه سیده مطرح ایتیلگن 402 پیشنهادیدن 50 ته‌سی عیاللرگه تیگیشلی ایدی. بو 50 تکلیف نینگ هر بیری آچیق دولتدارلیک معیارلری بیلن تیکشیریلگندن سونگ 13 پیشنهاد عیاللر امکانیتلرینی کینگه‌یتیریش لایحه سیگه کیریتیلگن. پروسه ده مدنی جماعه چیلیک و دولت اداره لری متخصصلری اشتراک ایتیب، مذکور 13 پیشنهاد، ایککی تعهد"عیاللر عالی کینگشی" و "عیاللر امکانیتلرینی کینگه‌یتیریش ملی پلانی" ایجادی گه سبب بولدی.
عیاللر عالی کینگشی نینگ پالیسی توزیش ساحه سیده‌گی یانده‌شووی افغانستان اسلامی جمهوریتی دولتی نینگ کابینه سی ییغینلری یانده‌شوویگه اوخشه‌یدی، اونده عیاللر ساحه سیده تورلی خیل کسبه نماینده‌لری، مدنی جماعه و باشقه عضو بولگن اویوشمه لر اعضالری فعال شکلده قتنشه‌دی.
دایمی اعضالردن تشقری، وقتینچه‌لیک اعضالرگه هم بویوک ییغینلرگه اشتراک ایتیب اونیملی پیشنهادلرینی ایتیش امکانی بیریله‌دی.
جمهور رئیسلیک مقامی عمومی ریاستی دفتری نینگ مطبوعات و جماعتچیلیکنی خبردار قیلیش رئیسی جمال‌ناصر فرهمند