29 میزان اوزبیک تیلی ملی کونی ارگ نینگ سلام‌خانه قصری و انترکانتیننتال هوتلیده ایری- ایری شکلده نشانلندی. 29 میزان اوتگن ییلی محمداشرف غنی تامانیدن اوزبیک تیلی ملی کونی صفتیده مملکت تقویمیده سیغدیریلگن ایدی. اوزبیک تیلی دنیا تیللری آره­سیده ییگیرمه ییتتینچی اورینگه ایگه بولگن بای تیللردن بیری دیر. حاضرگی کونده اوزبیک تیلیده دنیا بویلب 60 میلیونگه یقین کیشی گپیره­دی. اوزبیک تیلی باره­سیده گپ کیتگنده بو تیل و فرهنگ رواج و رونقی اوچون ایشله­گن ابوریحان البیرونی، مولانا عبدالرحمن جامی، ظهیرالدین محمد بابر، امیرعلی‌شیر نوایی، کمال‌الدین بهزاد و باشقه اونلرچه تانیقلی و اتاقلی شخصیتلر سیماسی کوزیمیز اونگیده گوده­لنه­دی.

افغانستان تورلی فرهنگ، قوم و تیل گه ایگه بولگن بیر مملکت حسابلنه­دی و شفیعی کدکنی گه کوره بو تیل و فرهنگلرنینگ هربیری، بیر وطن دیر. اوشبو معناده وطن همه نرسه دن آلدین بیر هویت بولگن. تیل، هویت نینگ مهم شاخصه لریدن بیری بولیشی ممکن و تیل محکم و کینگ فرهنگی­­- تاریخی تجربه لر بغریده اولغه­یه­دی. شونینگ اوچون اوزاق اوتمیش و فرهنگی ایلدیزگه ایگه بولگن شیرین اوزبیک تیلی افغانستان خلقی نینگ قدیمی و اصلی تیللری جمله سیدن دیر و مین اوچون وطن حکمی معناسیده دیر.

بیر قطار شخصلرگه، تیلنی نشانلش اهمیتی نیمه ده دیر؟ دیگن سوراق توغیلیشی ممکن، بو سوراققه جواب بیریش تیلشناسلر صلاحیتیده بولیشی کیره­ک. رخصت بیرسنگیز بو سوراققه باشقه تاماندن جواب بیره­من. تیل نی نشانلش، فرهنگ نی نشانلش دیر. تیل نی نشانلش بارلیق و ارزشلرنی اونوتیش قرشیسیده کوره­شیش دیمک دیر. بو تاماندن بیز یشه­یدیگن دنیا یوقالیش دنیاسی دیر؛ جانور و یشه­یدیگنلر یوقالیشی ایمس، تیل و فرهنگ یوقالیشی. شونینگ اوچون تیللر آلدین- کیین اوله­دی و باشقه بیر تیل دنیاگه کیله­دی. بو آره­ده اوزاق اوتمیش و بای میراث و اقتصادی-سیاسی حمایتگه ایگه بولگن تیللر اولمه­یدی و منگو قاله­دی. بختگه موافق اوزبیک تیلی یوقاریده­گی خصوصیتلرگه ایگه بولگن بیر تیل دیر و بو باره­ده جدی و دواملی ایشلش ایجاب قیله­دی.

تیلنی نشانلش، او تیلنی علمی- سیاسی ساحه لرگه آلیب کیره­دی. بیر پیش­بینلیک اساسیده دنیانینگ یریم دن کوپراق تیریک تیللری یا ثبت ایتیلمه­گن یا ده یازیلمه­ی اجتماعی-سیاسی ساحه لردن تشقریده قالگن، یا ده او تیلده یره­تیلمه­گن بولسه کیله­سی یوز ییلده یوقاله­دی.

امریکاده قرنلر دوامیده ایتیلگن نسل­کشلیک، کوچ و او ییرنینگ اصیل ایگه لری زوردن چیقاریلیشی سبب 300 گه یقین فرقلی بومی تیل دن یلغوز بیر نیچه کوچلی تیل قالگن و حاضر هم 50 گه یقین بومی تیل یوقالیش عرفه سیده دیر، بو سوزیمیزنینگ اثباتی بوله­ آله­دی. ایتیش کیره­ک که تیللر طبیعی شکلده توغیلیب، اوله­دی. آرتیده فرهنگی، سیاسی و اقتصادی حمایتی بولگن تیللر قاله­دی. شونینگ اوچون بومی تیللر کینگ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی گه حمایتگه احتیاجی بار.

آغزه­گی ادبیات و یازمه یوقلیگی

بیر باقیشده ادبیات، جهان ملتلری و قوملری نینگ ذوقی و فکری میراثلری و ذخیره لرینی خلق تامانیدن قید، نقل و نشر ایتیلیشی و اوشبو اثرلرنی تلاش و کوششلری گه شایسته بیلیشلری دیر.

اوزبیک تیلی تاریخیگه مراجعه قیلگنیمیزده، بو تمدن حوزه سیده کتته گنجینه گه ایگه بولگن اوشبو بای تیل ایککی (آغزه­کی و یازمه) شکلده کوز اونگیمیزگه نمایان بوله­دی. اوشبو قیمتلی اثرلر بیزنی بابالریمیزنینگ حیاتدن بولگن فکر، ذوق، بیلیملری بیلن تانیته­دی و بو یورت تاریخینی بی­واسطه بیزنینگ اختیاریمیزگه قویه­دی.

میلاددن آلدینگی عصرلرده آسیا و اروپا نینگ تورلی منطقه لریدن قولگه کیلگن ایسکی تورکلرنینگ آغزه­گی ادبیاتی اثرلری و تاشلرده یازیلگن «اورخون یینیسی» بیتیکلری و چوب، سفال و باشقه اشیالرده یازیلگن اثرلر کشف ایتیلیشی قدیمگی تورکلر دوری تیلیگه تیگیشلی ایکنی بیزگه ارخیولوژی و سوسیالوژی جهتدن اوزبیک تیلی اوزاق اوتمیش و تمدن گه ایگه بولگنینی کورسته­دی.

برچه بو بارلیقلر اوشبو اولکه یشاووچیلری نینگ ذوق، فکر، بیلیم، عاطفه و علاقه لری نینگ حاصلی دیر. اوشبو مکتوب اثرلرنینگ بیر بولیمی  مثال صورتده شاهلر تاش بیتیکلری، سکه لرده یازیلگن بیتیکلر، ملی داستانلر، افسانه لر و بعضی اجتماعی رسم و رواجلر بومی یازوولردن الهاملنگن و هنوزگچه سینه دن سینه گه دوام ایتیب کیله­یاتگن اثرلر، قدیمگی اوزبیک تیلی نینگ آغزه­کی و یازمه ادبیاتی اساسینی تشکیل بیره­دی.

اوزبیک تیلیده ایسکی دوره لردن یازیب قالدیریلگن اثرلرنینگ کوپینچه سی زردشتی، بودایی و مانوی دینی دستگاه لری بیلن ارتباطده بولیب اسلام دن آلدینگی افغانستان نینگ بومی ادبیاتی نینگ اصلی بولیمینی تشکیل ایته­دی.

بو اولکه ده­گی موجود تیللر رواجی زمانی اوزونلیگیگه قره­گنده اوشبو تیللردن قالگن اثرلر جوده آز دیر. اوزبیک تیلیده تورلی دورلرده یازیب قالدیریلگن شاه اثرلر سانی گه قره­گنمیزده بو ارزشلی گنجینه تورلی دلیللر سبب یوقالگن و جدی ضرر کورگن.

بو یورت اهالیسی آغزه­گی ادبیات سنتینی سقلشده کوپ قیزیقه­دیلر، لیکن اوشبو ادبی-فرهنگی-تاریخی سرمایه لرنی اسره­شده اوروش، دینی و فرهنگی تعصب، خط و تیل اوزگریشی توسیق بوله­دی و بو متنده ایتیلیشی ناممکن بولگن باشقه بیر قطار عامللر هم بار.

شونده­ی بولسه 29 میزان اوزبیک تیلی ملی کونی صفتیده قبول قیلینرکن بو قوتلوغ مناسبت بیلن ایلک بار مقاله لر توپلمی نشر ایتیلیشی و آغزه­کی ادبیاتگه عاید میراثلرنی یازیشگه  چقیریش، موجود روایتلرنی قیته اوقیش اوشبو تیل کیله­جگینی تضمین ایته­دی.

تیل وطن حکمیده

بیر ایشانیشگه کوره دنیاده ایلک بار تیلده یوز بیرمه­یدیگن نرسه یوق، حتی وطن نامی مفهومی. شونگه کوره تیل مین اوچون وطن حکمیده دیر. مینگه کوره وطن باشقه لر توشینگنی دیک ایمس، توگه­رگیده تورت فرضی خط چیزیلگن وطن ایمس. کینگ راق توشینگنده، تیل بولگنده و او تیلده خلق سوزلشگنده و ترجمانگه احتیاج بولمه­گن ییر آدم نینگ وطنی دیر، چونکه او ییرده تیل آرقه­لی آدملرنینگ ذوق و احساسلری معنا تاپه­دی و بیر تعبیرده «وطن- تنیشلر بار جای دیر.»

مملکت نینگ چاغداش تاریخیگه قره­گنیمیزده، بو تیل نینگ فرهنگی جاذبه سی کیمیاسی قیین بولگن بیر عصرده، ینگی و سنت دن اوزاق سلیقه لرنی مملکت نینگ ادبی- فرهنگی میراثی بیلن قوشگن. شونینگ اوچون بو فرهنگ منطقه ده­گی  کتته بیر تمدن حوزه سی نینگ ادبی و فرهنگی میراثینی اوزیده سقله­گن. اوزبیک تیلی یلغوز افغانستانده ادبی پشتوانه سی بیلن قوشیلیش نقطه سی ایمس، بلکه اوزبیکچه-فارسچه-دری تیللری مملکتلری آره­سیده وصل نقطه سی دیر.

تأسف بیلن سونگی ییللرده بیر قطار شخصلر اوزگه لرنینگ دسیسه و تبلیغلری  دن تأثیرلنیب اولکه ­میزده­گی فرهنگلر و تیللر اهمیتی دن کوز یومدیلر و مصلحت و مروت نی سیاست گه فدا قیلدیلر. بو مملکت نینگ فرهنگ و تیلی  و ادبیاتی سقله­نیلیشینی ایسته­گنیمیزده، فرهنگ حوزه سینی، سیاسی عصبیتلرگه قربان قیلمه­ی افغانستان خلقی نینگ مشترک فرهنگ و تیلیگه حرمت قیلیشیمیز کیره­ک.

برچه­میز یخشی بیله­میزکه اوزبیک تیلی نینگ حاضرگی وضعیتی یخشی ایمس و فرهنگی سیاستلردن قینه­لیب تورگن. ایندی اوزبیک تیلینی بو یامان وضعیتدن چیقیشی اوچون نیمه قیلیش کیره­ک؟ کوپ ایشلرنی قیلیش لازم.

اورگه­نیش و تربیه­لش و بیلیم یورتلر و میدیا ده اوزبیک تیلیگه کینگ اورین بیریش کیره­ک. شونینگدیک فرهنگی و حکومتی، خبر مرکزلری، کونده­لیکلر، مجازی رسانه لر، اوزبیک تیلی رواجلنیشی اوچون جوده مهم دیر.

اوزبیک تیلی ملی کونینی ینه بیر بار افغانستان نینگ شریف و عزتلی خلقیگه تبریک ایته­من. آسایشته و ایرکین افغانستان ایسته­گیده.

جمال‌ناصر فرهمند

جمهورلیک ریاستی مقامی دفتری عمومی ریاستی نینگ مطبوعات و جماعتچیلیکنی خبردار قیلیش رئیسی؛