
تیل، وطن صفتیده؛ اوزبیک تیلی ملی کونی مناسبتی بیلن
29 میزان اوزبیک تیلی ملی کونی ارگ نینگ سلامخانه قصری و انترکانتیننتال هوتلیده ایری- ایری شکلده نشانلندی. 29 میزان اوتگن ییلی محمداشرف غنی تامانیدن اوزبیک تیلی ملی کونی صفتیده مملکت تقویمیده سیغدیریلگن ایدی. اوزبیک تیلی دنیا تیللری آرهسیده ییگیرمه ییتتینچی اورینگه ایگه بولگن بای تیللردن بیری دیر. حاضرگی کونده اوزبیک تیلیده دنیا بویلب 60 میلیونگه یقین کیشی گپیرهدی. اوزبیک تیلی بارهسیده گپ کیتگنده بو تیل و فرهنگ رواج و رونقی اوچون ایشلهگن ابوریحان البیرونی، مولانا عبدالرحمن جامی، ظهیرالدین محمد بابر، امیرعلیشیر نوایی، کمالالدین بهزاد و باشقه اونلرچه تانیقلی و اتاقلی شخصیتلر سیماسی کوزیمیز اونگیده گودهلنهدی.
افغانستان تورلی فرهنگ، قوم و تیل گه ایگه بولگن بیر مملکت حسابلنهدی و شفیعی کدکنی گه کوره بو تیل و فرهنگلرنینگ هربیری، بیر وطن دیر. اوشبو معناده وطن همه نرسه دن آلدین بیر هویت بولگن. تیل، هویت نینگ مهم شاخصه لریدن بیری بولیشی ممکن و تیل محکم و کینگ فرهنگی- تاریخی تجربه لر بغریده اولغهیهدی. شونینگ اوچون اوزاق اوتمیش و فرهنگی ایلدیزگه ایگه بولگن شیرین اوزبیک تیلی افغانستان خلقی نینگ قدیمی و اصلی تیللری جمله سیدن دیر و مین اوچون وطن حکمی معناسیده دیر.
بیر قطار شخصلرگه، تیلنی نشانلش اهمیتی نیمه ده دیر؟ دیگن سوراق توغیلیشی ممکن، بو سوراققه جواب بیریش تیلشناسلر صلاحیتیده بولیشی کیرهک. رخصت بیرسنگیز بو سوراققه باشقه تاماندن جواب بیرهمن. تیل نی نشانلش، فرهنگ نی نشانلش دیر. تیل نی نشانلش بارلیق و ارزشلرنی اونوتیش قرشیسیده کورهشیش دیمک دیر. بو تاماندن بیز یشهیدیگن دنیا یوقالیش دنیاسی دیر؛ جانور و یشهیدیگنلر یوقالیشی ایمس، تیل و فرهنگ یوقالیشی. شونینگ اوچون تیللر آلدین- کیین اولهدی و باشقه بیر تیل دنیاگه کیلهدی. بو آرهده اوزاق اوتمیش و بای میراث و اقتصادی-سیاسی حمایتگه ایگه بولگن تیللر اولمهیدی و منگو قالهدی. بختگه موافق اوزبیک تیلی یوقاریدهگی خصوصیتلرگه ایگه بولگن بیر تیل دیر و بو بارهده جدی و دواملی ایشلش ایجاب قیلهدی.
تیلنی نشانلش، او تیلنی علمی- سیاسی ساحه لرگه آلیب کیرهدی. بیر پیشبینلیک اساسیده دنیانینگ یریم دن کوپراق تیریک تیللری یا ثبت ایتیلمهگن یا ده یازیلمهی اجتماعی-سیاسی ساحه لردن تشقریده قالگن، یا ده او تیلده یرهتیلمهگن بولسه کیلهسی یوز ییلده یوقالهدی.
امریکاده قرنلر دوامیده ایتیلگن نسلکشلیک، کوچ و او ییرنینگ اصیل ایگه لری زوردن چیقاریلیشی سبب 300 گه یقین فرقلی بومی تیل دن یلغوز بیر نیچه کوچلی تیل قالگن و حاضر هم 50 گه یقین بومی تیل یوقالیش عرفه سیده دیر، بو سوزیمیزنینگ اثباتی بوله آلهدی. ایتیش کیرهک که تیللر طبیعی شکلده توغیلیب، اولهدی. آرتیده فرهنگی، سیاسی و اقتصادی حمایتی بولگن تیللر قالهدی. شونینگ اوچون بومی تیللر کینگ سیاسی، فرهنگی و اقتصادی گه حمایتگه احتیاجی بار.
آغزهگی ادبیات و یازمه یوقلیگی
بیر باقیشده ادبیات، جهان ملتلری و قوملری نینگ ذوقی و فکری میراثلری و ذخیره لرینی خلق تامانیدن قید، نقل و نشر ایتیلیشی و اوشبو اثرلرنی تلاش و کوششلری گه شایسته بیلیشلری دیر.
اوزبیک تیلی تاریخیگه مراجعه قیلگنیمیزده، بو تمدن حوزه سیده کتته گنجینه گه ایگه بولگن اوشبو بای تیل ایککی (آغزهکی و یازمه) شکلده کوز اونگیمیزگه نمایان بولهدی. اوشبو قیمتلی اثرلر بیزنی بابالریمیزنینگ حیاتدن بولگن فکر، ذوق، بیلیملری بیلن تانیتهدی و بو یورت تاریخینی بیواسطه بیزنینگ اختیاریمیزگه قویهدی.
میلاددن آلدینگی عصرلرده آسیا و اروپا نینگ تورلی منطقه لریدن قولگه کیلگن ایسکی تورکلرنینگ آغزهگی ادبیاتی اثرلری و تاشلرده یازیلگن «اورخون یینیسی» بیتیکلری و چوب، سفال و باشقه اشیالرده یازیلگن اثرلر کشف ایتیلیشی قدیمگی تورکلر دوری تیلیگه تیگیشلی ایکنی بیزگه ارخیولوژی و سوسیالوژی جهتدن اوزبیک تیلی اوزاق اوتمیش و تمدن گه ایگه بولگنینی کورستهدی.
برچه بو بارلیقلر اوشبو اولکه یشاووچیلری نینگ ذوق، فکر، بیلیم، عاطفه و علاقه لری نینگ حاصلی دیر. اوشبو مکتوب اثرلرنینگ بیر بولیمی مثال صورتده شاهلر تاش بیتیکلری، سکه لرده یازیلگن بیتیکلر، ملی داستانلر، افسانه لر و بعضی اجتماعی رسم و رواجلر بومی یازوولردن الهاملنگن و هنوزگچه سینه دن سینه گه دوام ایتیب کیلهیاتگن اثرلر، قدیمگی اوزبیک تیلی نینگ آغزهکی و یازمه ادبیاتی اساسینی تشکیل بیرهدی.
اوزبیک تیلیده ایسکی دوره لردن یازیب قالدیریلگن اثرلرنینگ کوپینچه سی زردشتی، بودایی و مانوی دینی دستگاه لری بیلن ارتباطده بولیب اسلام دن آلدینگی افغانستان نینگ بومی ادبیاتی نینگ اصلی بولیمینی تشکیل ایتهدی.
بو اولکه دهگی موجود تیللر رواجی زمانی اوزونلیگیگه قرهگنده اوشبو تیللردن قالگن اثرلر جوده آز دیر. اوزبیک تیلیده تورلی دورلرده یازیب قالدیریلگن شاه اثرلر سانی گه قرهگنمیزده بو ارزشلی گنجینه تورلی دلیللر سبب یوقالگن و جدی ضرر کورگن.
بو یورت اهالیسی آغزهگی ادبیات سنتینی سقلشده کوپ قیزیقهدیلر، لیکن اوشبو ادبی-فرهنگی-تاریخی سرمایه لرنی اسرهشده اوروش، دینی و فرهنگی تعصب، خط و تیل اوزگریشی توسیق بولهدی و بو متنده ایتیلیشی ناممکن بولگن باشقه بیر قطار عامللر هم بار.
شوندهی بولسه 29 میزان اوزبیک تیلی ملی کونی صفتیده قبول قیلینرکن بو قوتلوغ مناسبت بیلن ایلک بار مقاله لر توپلمی نشر ایتیلیشی و آغزهکی ادبیاتگه عاید میراثلرنی یازیشگه چقیریش، موجود روایتلرنی قیته اوقیش اوشبو تیل کیلهجگینی تضمین ایتهدی.
تیل وطن حکمیده
بیر ایشانیشگه کوره دنیاده ایلک بار تیلده یوز بیرمهیدیگن نرسه یوق، حتی وطن نامی مفهومی. شونگه کوره تیل مین اوچون وطن حکمیده دیر. مینگه کوره وطن باشقه لر توشینگنی دیک ایمس، توگهرگیده تورت فرضی خط چیزیلگن وطن ایمس. کینگ راق توشینگنده، تیل بولگنده و او تیلده خلق سوزلشگنده و ترجمانگه احتیاج بولمهگن ییر آدم نینگ وطنی دیر، چونکه او ییرده تیل آرقهلی آدملرنینگ ذوق و احساسلری معنا تاپهدی و بیر تعبیرده «وطن- تنیشلر بار جای دیر.»
مملکت نینگ چاغداش تاریخیگه قرهگنیمیزده، بو تیل نینگ فرهنگی جاذبه سی کیمیاسی قیین بولگن بیر عصرده، ینگی و سنت دن اوزاق سلیقه لرنی مملکت نینگ ادبی- فرهنگی میراثی بیلن قوشگن. شونینگ اوچون بو فرهنگ منطقه دهگی کتته بیر تمدن حوزه سی نینگ ادبی و فرهنگی میراثینی اوزیده سقلهگن. اوزبیک تیلی یلغوز افغانستانده ادبی پشتوانه سی بیلن قوشیلیش نقطه سی ایمس، بلکه اوزبیکچه-فارسچه-دری تیللری مملکتلری آرهسیده وصل نقطه سی دیر.
تأسف بیلن سونگی ییللرده بیر قطار شخصلر اوزگه لرنینگ دسیسه و تبلیغلری دن تأثیرلنیب اولکه میزدهگی فرهنگلر و تیللر اهمیتی دن کوز یومدیلر و مصلحت و مروت نی سیاست گه فدا قیلدیلر. بو مملکت نینگ فرهنگ و تیلی و ادبیاتی سقلهنیلیشینی ایستهگنیمیزده، فرهنگ حوزه سینی، سیاسی عصبیتلرگه قربان قیلمهی افغانستان خلقی نینگ مشترک فرهنگ و تیلیگه حرمت قیلیشیمیز کیرهک.
برچهمیز یخشی بیلهمیزکه اوزبیک تیلی نینگ حاضرگی وضعیتی یخشی ایمس و فرهنگی سیاستلردن قینهلیب تورگن. ایندی اوزبیک تیلینی بو یامان وضعیتدن چیقیشی اوچون نیمه قیلیش کیرهک؟ کوپ ایشلرنی قیلیش لازم.
اورگهنیش و تربیهلش و بیلیم یورتلر و میدیا ده اوزبیک تیلیگه کینگ اورین بیریش کیرهک. شونینگدیک فرهنگی و حکومتی، خبر مرکزلری، کوندهلیکلر، مجازی رسانه لر، اوزبیک تیلی رواجلنیشی اوچون جوده مهم دیر.
اوزبیک تیلی ملی کونینی ینه بیر بار افغانستان نینگ شریف و عزتلی خلقیگه تبریک ایتهمن. آسایشته و ایرکین افغانستان ایستهگیده.
جمالناصر فرهمند
جمهورلیک ریاستی مقامی دفتری عمومی ریاستی نینگ مطبوعات و جماعتچیلیکنی خبردار قیلیش رئیسی؛