ارگ نینگ تاریخچه سی

ارگ اوزون ییللردن بویان افغانستان شاهلری و جمهور رئیسلری نینگ یشش جایلری دیر. حاضرهم جمهور رئیس اوز عایله سی بیلن جمهورلیک ریاستی ارگیده یشه­یدی. جمهور رئیس و بیرینچی عیال نینگ ایش دفتری هم انه­شو ییرده­گی قصرلرده دیر، جمهور رئیس مملکت ایشلرینی ارگ دن اداره قیله­دی.

جمهور رئیس نینگ دفتری ریاستی، ملی خوفسیزلیک کینگشی و جمهور رئیسلیککه تیگیشلی باشقه بیر قطار دفترلر موقعیتی هم ارگ­ده دیر. حکومت نینگ مهم جلسه لری، کابینه، عالی کینگشلر و عالی کمیسیونلر ییغینلری ارگ­ده بولیب اوته­دی. جمهور رئیس نینگ مشورتی ییغینلری، ایچکی و تشقی بویوکلرنینگ ملاقاتلری و تشقی مملکتلردن کیلگن مهمانلرنی کوتیب آلیش هم انه­شو ییرده بوله­دی، همده مهم ملی مناسبتلر ارگ نینگ قصرلریده نشانلنه­دی و ملی و خلق­ارا ییغین و کنفرانسلر هم شو ییرده یولگه تشلنه­دی.

ملی بیرلیک حکومتی دوره سیده ارگ ده مراجعه ایتیش میزانی باشقه زمانلردن کوپراق بولیب و تورلی قشرلر بو ییرده جمهور رئیس بیلن اوچره­شیش امکانینی تاپدی.

جمهورلیک ریاستی ارگی استقلال جشنلری، عیاللر، پادشاهلر سیله­نیشی، شاهی عایله لر اعضالری نینگ توی مراسملری، مشاعره احتفاللری، علمی سمینارلر و جمهور رئیسلرنینگ قسم یاد مراسملری خاطره لرینی اوزیده سقله­گن.

قوریلیش

جمهورلیک ریاستی ارگی جمهور رئیس نینگ اقامت ییری و  او تاماندن مملکت اداره ایشلری باشقریش مرکزی دیر. ارگ کابل شهری نینگ مرکزی بولیمیده دیر. شمال تامانگه یوزله­نیب ساعت عقربه لریدیک ایلنگنیمیزده، ارگ نینگ تورت تامانیده، وزیر محمد اکبر خان ساحه سی، آریانا تورت یولی، ملی مدافعه وزیرلیگی، مرادخانی، ده‌افغانان، عامه کتابخانه سی، تشقی ایشلر وزیرلیگی و سپیدار قصرینی کوره­میز.

ارگ نینگ حاضرگی عمارتی توب تاشی امیر عبدالرحمان خان آرقه­لی 1300 هجری قمری ییلده ایککی یوز جریب ییرده قوییلگن. او زمانده بو ییرده آبادلیک و بازار بولمه­ی توگره­گیده ایکینزار و باغلر باردی. عبدالرحمان خان افغانستان شاهی مرکزی بولگن بالاحصار انگلیس تجاوزی سبب ویران بولگندن سونگ پادشاه و حکمران نینگ یشش جایی تثبیت بولیشی اوچون ارگ نی قوریش تصمیمینی آلگن.

ارگ نی قوریش ایشلری عمومی سرپرستلیگی شهزاده حبیب‌الله خان گه تاپشیریلگندی. ارگ نینگ باشلنغیچ قوریلیش ایشلری اوتتیزگه یقین ییلنی اوز ایچیگه آلدی. ارگ نینگ قوریلیش ایشلری امیر حبیب‌الله و اینیقسه غازی امان‌الله نینگ زمامدارلیک زمانیگچه دوام ایتگن. «کوتی باغچه» ارگ قلعه سیده ایلک بار ۱۳۰۴ ه‌.ق ییلده قوریلگن عمارت دیر. اوندن سونگ حرمسرا قصرلری، شب‌جمعه یا نمبر ده سمتی، گلخانه، دلکشا، سلام‌خانه، نمبر یک، نمبر دو، چهارچنار، سنگی، ستوری و زین‌العمارت، و پادشاه دفتری ساختمانلری، پادشاه نینگ عایله اعضالری و عیاللری حرمسرایی، شاهی خزانه، شاهی قماقخانه، قورال انباری، قوریقچیلری اقامتگاهی، الحاقیه، اداری، آرشیف، ایشلاوچیلر اتاقلری، آشپزخانه و آذیق- آوقت موادی انباری بیرین- کییتین قوریلگن.

غازی امان‌الله خان زمامدارلیک دوریده اوز عصریده نظیری بولمه­گن بیر کتته ملی کتابخانه هم قوریلگن.  غازی امان‌الله خان ارگ نینگ قصرلرینی گوزه­لشتیریشگه کوپ توجه قیلیب اوشبو دوره ده قصرلرگه فرش توشه­لیب و دیوارلرگه هنری و تاریخی تصویرلر آسیلدی. ارگ یشیل بولیشی اوچون نهال و گل­بته لر ایکیلیب و ارگ نینگ برقی جبل­السراج دن تأمین ایتیلدی.

نیچه برج ارگ محوطه سی چیرایی گه چیرای قوشگن. اولرنینگ اینگ مشهورلری بیرق برجی، ساعت برجی، انگلیس بیلن ایککینچی اوروش 26 شهیدینی ایسلش برجی و ارگ نینگ تورت برجی دیر.

ایسلش کیره­ک که زمان اوتیشی بیلن بعضی بنا و قصرلر ارگ نینگ بدنه سیدن ایریلیب ارگ جغرافیه سیگه اوزگریش یوز بیرگن. جمله دن ناک‌باغ قصریده ملی آرشیف اورین آلیب و  کیینچه لیک زین‌العمارت قصری صدارت عظمی مقری بولیب و شو آتگه مشهور بولدی. ارگ نینگ حاضرگی ساحه سیده 20 دن آرتیق قصر و بنا بولیب اتاقلری سانی 280 دن کوپراق دیر.

ارگ نینگ معارلیک سبکی

ارگ نینگ کوپینچه قصر و عمارتلری اورته آسیا معمارلیک سبکی گه قوریلگن و بعضی بنالریده هند بریتانوی معمارلیک سبکی هم کورینه­دی. البته ارگ نینگ کوپینچه بنالری امیر عبدالرحمان خان ایده­سینی اوزیده مجسم ایتگن.

قیته قوریش

امان‌الله خان سلطنتی دن سونگگی اوروشلر و اغتشاشلرده ارگ گه آغیر خساره ییتدی و حتی بعضی بنالر یانیب و بیر قطاری ویران بولدی. بو دوره ده قصرلرنینگ لوازملری یوقالیب و بیر قطار هنری و تاریخی اثرلرگه صدمه ییتگن. اوروش و اغتشاشلر ارگ نینگ گوزه­للیگی و شکوهینی یوق ایتدی اما محمد ظاهر شاه پادشاهلیک دوری باشله­نیشی بیلن ارگ ینگی بیر دوره نی باشله­دی. بو عصرده ارگ نی قیته قوریش ایشلریگه توجه بولیب اوز شکوهینی قیته تاپدی. ارگ ده کتابخانه توزیلیب تورلی- تومن گل و نهال ایکیلیشی ارگ گوزه­لیگینی آشیردی. ارگ نینگ شمالی قسمتیده بیر بنا قوریلیب اونده چایدارباشی، آبدارباشی، جای‌نمازباشی، عمومی معتمد و  دربارنینگ باشقه خادملری یشردی و تحویلخانه هم او ییرده ایدی.

محمد داوود خان نینگ جمهور رئیسلیک دوریده دلکشا قصریده اونینگ عایله اعضالری و اوکه سی نعیم خان اوچون بعضی اتاقلر توزه­تیلدی. بو دورده ارگ نینگ ایریم بولیملری ترمیم و بویه­لدی اما اونده کوپ اوزگریش کیریتیلمه­دی.

1357 ثور کودتاسیده ارگ نینگ بعضی بولیملری بمباران ایتیلدی و ساعت برجی همده ارگ نینگ بعضی قصرلری بو دورده زیان کوردی. نورمحمد تره‌کی حکومتی دوریده کودتا سبب زیان کورگن ساعت برجی مرمت ایتیلیب و نمبر دو قصری قوریلیش ایشی باشلندی. حفیظ‌الله امین حکومتی زمانیده کوزگه کورینرلی ایش قیلینمه­دی؛ یلغوز 1358 سنبله سیده یوز بیرگن توقنشوو سبب ییتکزیلگن ضرر- زیان قیته قوریلدی و امین نینگ ایش دفتری دارالامان نینگ تاج بیک تیپه سیگه آلیب باریلدی. اوندن سونگ، داکتر نجیب‌الله هم مملکت ایشلرینی امور اداره سیدن باشقریب، ارگ نینگ گلخانه قصریده یلغوز دیپلوماتیک اوچره­شوولرنی آلردی.

1371 ییلی ثور و اوندن سونگی توقنشوولر عاقبتیده ارگ نینگ بنالری جمله دن حرمسرا قصریگه صدمه ییتدی و ارگ نینگ کتابخانه سی ویران ایتیلدی. طالبلر تسلطی زمانیده ارگ نینگ بعضی صورتلری یوق ایتیلدی. حرمسرا زینه سی اوستیده آسیلگن قوشلر تصویری چیریلگن گوزه­ل فرش بویه­لیب و ایککی مرمرین شیر مجسمه سی سیندیریلدی.

طالبلر دوری توگه­شی بیلن، ارگ روح­سیز بیر قلعه گه اوخشب اونده حکومتدارلیک نینگ هیچ بیر بیلگیسی کورینمسدی. اما 2001 ییلی دن سونگ ارگ گه ینگی روح بیریش و اونی قیته قوریش دوری بولدی. ارگ نینگ تورت برجی آلدینگی نقشه اساسیده قیته تیکلندی. دلکشا قصری، سلام­خانه قصری نینگ جنوبی و شمالی ساحه لری، قصر سنگی و بیرق دروازه سی جنوبی وشمالی بنالری قیته قوریلدی و کوتی­باغچه میناتورلیک ایتیلیب آلدینگی شکلینی آلیب اوزیگه خاص گوزه­للیگینی تاپدی. قصرلر قیته قوریلیشیدن بولک ارگ نینگ جنوبی دیواری یقینیده چهارچنار قصری همده شرقی دروازه و ارگ نینگ مخابره دروازه سی آره­سیده جهانی معیارلر اساسیده اداری ایشلر اوچون هم ینگی بیر بنا قوریلدی. ارگ نینگ عمومی دروازه سی نینگ شمالی سمتیده بولگن ایککی قبتلی سریغ رنگلی بنا جاییده ینگی عمارت تیکلندی. تشریفات میدانی جهانی معیارلر اساسیده توزیلیب همده ینگی عصری بیر آشپزخانه قوریلدی.

شونینگدیک ارگ قلعه سی نینگ بوزیلگن دیوارلری و ارگ ساحه سی نینگ احاطوی دیواری هم توزه­تیلدی و ارگ نینگ عمومی دروازه سی و اونینگ توگره­گی قیته قوریلدی.

ملی بیرلیک حکومتی دوریده ارگ نی قیته قوریش و ینگی بنالر قوریش ایشی دوام ایتدی. جمله دن آرشیف بناسی نینگ قوریلیش ایشی 1397 ییلی بیتیب ارگ نینگ آرشیف اسنادلری بو ییرگه آلیب باریلدی. جمهور رئیس محمد اشرف غنی بو بنانی 1397 ییلی سرطان آییده آچدی.

بو دوره ده یوللر، احاطوی دیوارلر، دروازه لر، یشیل ساحه لر، دلکشا قصری مسجدی، ایشلاوچیلر ییمک­خانه سی و ... تیکلندی و یا قیته قوریلدی. ارگ ساحه سینی گوزه­لشتیریش، اینیقسه ملی مناسبتلرنی نشانلش و مهمانلرنی کوتیب آلیش، تشریفات میدانی، آریانا تورت یولی دن ارگ گه کیریش دروازه سی مسیری، سلام­خانه قصری قرشیسی، چهارچنار قصری محوطه سی و بیرینچی عیال دفتری گه ینگی بیرق پایه لری قوریلدی.